چگونه توبه‌ای پایدار و شکست‌ناپذیر داشته باشم؟

پرسش

چندین ماهه که با کمک‌های یه نفر تونستم گناهی رو از خودم دور کنم ولی باز هم خراب کردم. در تاریخ 14 همین ماه دوباره توبه کردم ولی بعد از گذشت چند روز باز هم نتونستم جلوی خودم رو بگیرم. نمی‌دونم توی این چهار ماه چه‌جوری تونستم این کار رو انجام ندم ولی چند روز پیش توبه شکستم و الان خیلی سردرگم هستم که آیا باز توبه کنم یا نه؟ لطفاً کمکم کنید!

پاسخ

ابتدا چند آیه و حدیث زیبا:

1ـ خدا زیاد توبه‌کنندگان را دوست دارد و خدا پاکیزه شوندگان را دوست دارد.

إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ¹

2ـ خداوند می‌فرماید:

ناله‌ی گنهکاران را از زمزمه‌ی تسبیح‌کنندگان (عبادت کنندگان) بیش‌تر دوست دارم.

أَنینُ المُذنِبینَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِن زَجلِ المُسَبِّحینَ.²

3ـ رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله:

سوگند که خداوند با توبه و بازگشت بنده‌اش، از نازایی که بعد از مدت‌ها بچه‌دار می‌شود و گم‌کرده‌ای که بعد از مدت‌ها گم‌شده‌اش را پیدا می‌کند و از تشنه‌ای که بعد از تشنگی شدید به آب می‌رسد، بیش‌تر خوشحال می‌شود.

لَلّهُ اَفرَحُ بِتَوْبَةِ عبدِهِ منَ العقيمِ الوالِدِ و من الضالِّ الواجِدِ و من الظَّمْآنِ الوارِدِ.³

4ـ رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله:

همه‌ی فرزندان آدم خطاکارند، و بهترین خطاکارها، توبه‌کنندگانند.

كُلُّ بَني آدَمَ خَطّاءٌ و خَيرُ الخَطّائينَ التَّوّابُونَ.⁴

5ـ دوست‌داشتني‌ترين موجود پيش خدا، مؤمن گنهکاري است که از گناه خود توبه کرده است.⁵

یک بار دیگر آیات و روایات پیشین را مرور کنید و توجه داشته باشید که خدا و اولیای او این‌ها را نه برای دل‌خوش کردن گنهکاران، که برای تبیین حقایق و آگاه کردن غافلان بیان فرموده‌اند. کاش کمی فهم و درک ما عمیق‌تر بود!

حتماً مورچه‌ها را دیده‌اید که در کار خود چقدر پرتلاش و خستگی‌ناپذیر هستند! یک مورچه اگر دانه‌اش صد بار هم از دهانش بیفتد، برمی‌گردد و آن را به دهان می‌گیرد و دوباره راه می‌افتد. حتی اگر قرار باشد تمام عمرش را در این راه صرف کند و تا آخرین لحظه‌ی زندگیش برگردد و دانه‌ی افتاده را بردارد و دوباره به سوی لانه به راه بیفتد، این کار را می‌کند؛ تا وقتی که بمیرد. مورچه این کار را می‌کند چون کار دیگری ندارد؛ چون راه دیگری ندارد؛ چون هدف دیگری ندارد.

ما هم برای آدم شدن و اصلاح خود و جامعه، راه و چاره‌ای جز توبه نداریم؛ پس اگر قرار باشد هزاران بار هم توبه کنیم و باز زمین بخوریم و باز توبه بکنیم، باید این کار را ادامه بدهیم؛ چون راه و مسیر دیگری برای رسیدن به هدف نداریم.

توبه مثل نماز و مطالعه و تفکر است؛ همان‌طور که نماز و مطالعه و تفکر انسان‌ها با یکدیگر تفاوت دارد، توبه‌ی انسان‌ها هم متفاوت است. کسی که در نمازش حضور قلب کم‌رنگی دارد و هنگام مطالعه تمرکز و دقت پایینی دارد و اندیشه و تفکر عمیقی ندارد، توبه‌اش هم یک کار سطحی و ضعیف خواهد بود؛ اما کسی که روحی بزرگ‌تر و تواناتر داشته باشد، نماز و مطالعه و تفکرش عمق بیش‌تری خواهد داشت و با نماز و مطالعه و تفکرش ثمرات بیش‌تری به دست خواهد آورد. چنین کسی اگر توبه هم بکند، توبه‌اش عمق و جدیّت بیش‌تری خواهد داشت. بعضی‌ها از چنان روح بلند و توانایی برخوردارند که برای هر گناه ناخواسته، جز یک بار توبه نمی‌کنند و با همان یک توبه، تا پایان عمر دیگر هرگز به آن گناه فکر هم نمی‌کنند. خدا از چنین توبه‌ای که هرگز نمی‌شکند، با عنوان «توبه‌ی نصوح» یاد می‌کند و ما را به داشتن چنین توبه‌ی نیرومندی امر می‌کند.⁶

اما آدم‌های ضعیف مثل من نباید به خاطر شکستن مکرّر توبه‌شان از اصلاح خود ناامید شوند؛ چون توبه هرچقدر هم که ضعیف باشد، ما را یک درجه به سمت کمال نزدیک‌تر می‌کند. این یک درجه رشد برای همیشه باقی می‌ماند و با شکستن توبه و تکرار گناه خراب نمی‌شود؛ با این شرط که ما هنگام توبه، تصمیم جدّی داشته باشیم که دیگر هرگز به سوی این گناه بازنخواهیم گشت. اگر ما با چنین تصمیمی تمام نیروی خود را به کار بگیریم و قوی‌ترین توبه (در حد توان خودمان) را شکل بدهیم، با این کار یک گام در مسیر تکامل رشد کرده‌ایم؛ حتی اگر روزی توبه‌مان شکسته شود و خاطره‌ی تلخ و تاریک گناه تکرار شود.

نیروی یک نوجوان معمولی برای مقاومت در برابر گناه، ممکن است 5 یا 10 درجه باشد؛ در حالی که نیروی وسوسه‌ی شیطان ممکن است 60 درجه باشد. طبیعی است که 5 درجه نمی‌تواند در برابر 60 درجه مقاومت کند. نوجوان 5 درجه‌ای اگر بعد از ارتکاب گناه توبه کند، این توبه به او نیرو می‌دهد و قدرت او 10 درجه می‌شود. او با داشتن نیروی 10 درجه‌ای می‌تواند بیش‌تر در برابر وساوس شیطان مقاومت کند ولی باز شکست می‌خورد؛ چون 60 درجه خیلی قوی‌تر از 10 درجه است. بعد از این شکست، او با امید بیش‌تری دوباره توبه می‌کند و با این کار، نیرویش 15 درجه می‌شود. داستان مقاومتِ بیش‌تر و شکستِ دوباره و توبه‌ی دوباره تکرار می‌شود و تکرار می‌شود... تا جایی که این نوجوان به برکت توبه‌های مکرر، به نیرویی بیش‌تر از نیروی شیطان دست پیدا می‌کند و از آن پس دیگر در برابر گناه و وساوس شیطان شکست‌ناپذیر می‌شود.

دوباره یادآوری می‌کنم که توبه وقتی می‌تواند چنین اثر توان‌بخش و تقویتی داشته باشد که همراه با تصمیم جدی مبنی بر ترک گناه برای همیشه باشد، نه از روی بی‌مبالاتی و سهل‌انگاری.

توبه یک هدیه‌ی عظیم و معجزه‌آسا از طرف خداوند متعال به ما انسان‌ها است و توانایی‌ها و قابلیت‌های زیادی دارد؛ به گونه‌ای که احدی از آن بی‌نیاز نیست. نقل شده است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله هر روز هفتاد بار توبه و استغفار می‌کرد.

توبه همان‌طور که گنهکار را از منجلاب گناه بیرون می‌کشد، بنده‌ی پاک و خالص خدا را هم پاک‌تر و خالص‌تر می‌کند. برای پی بردن به توانایی شگفت‌انگیز توبه، پرسش و پاسخ «توبه برای گناهی وحشتناک!» را مطالعه کنید.

برای این‌که در توبه‌ی خود استوارتر باشید، از قاعده‌ی «مشارطه، مراقبه، محاسبه» کمک بگیرید. این قاعده شاه‌کليد خودسازي است که در کتاب‌هاي اخلاقي از آن فراوان ياد شده است.

مشارطه يعني اول صبح که از خواب بيدار مي‌شويم، قبل از هرکاري با خود شرط ببنديم امروز دست از پا خطا نخواهيم کرد و نسبت به تعهدات خود بايد پايبند باشيم.

مراقبه يعني در طول روز به شدت بايد مراقب خود و اعمال خود باشيم.

محاسبه يعني شب هنگام خواب، چند دقيقه‌اي را به حساب و کتاب و بررسي اعمال روزانه و سنجش ميزان موفقيت در عمل به تعهدات بپردازيم. اگر عمل به تعهدات رضايت‌بخش بود، خدا را شکر بگوييم و خودمان را تشويق کنيم (با اموري که مورد پسند و لذت است؛ مثل خوردن خوراکي مورد علاقه يا انجام تفريح مورد علاقه و مانند آن) و اگر رضايت‌بخش نبود، به ميزان اشتباهات انجام شده، استغفار کنيم و خودمان را تنبيه کنيم (با انجام کارهاي سخت و دشوار مثل: روزه، گرسنگي و تشنگي محدود، محروميت از خوراکي يا تفريح دلخواه، و مانند آن). این تشویق و تنبیه در ما تأثیر روانی خواهد گذاشت و به ما کمک خواهد کرد در روز بعد عملکرد بهتری داشته باشیم.

توصیه می‌کنم در مقاله‌ی «خطر مرگ! (خودارضایی)» نکات مطرح شده در آن، مخصوصاً بخش «پیش‌گیری از ابتلا» را به دقت مطالعه کنید.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. سوره‌ی بقره، آیه‌ی 222

2. شرح اصول کافی صدرا، ج 1

3. ميزان الحكمه

4. همان

5. بحارالانوار

6. سوره‌ی تحریم، آیه‌ی 8