پرسش
آیه «ادفع بالتی هی احسن، فاذا الذی بینک و بینه عداوة کأنه ولی حمیم» می‌فرماید: بدی را با نیکی پاسخ بده!
ملاک دفع به احسن چیست؟ آخر گاهی احسن لبخند است و گاهی داد زدن!
پاسخ
ملاک، حق و باطل است.
«ادفع بالتی هی احسن» به این معنا نیست که همیشه کوتاه بیا و بی‌خیال شو و بگذر و منفعل باش؛ بلکه به این معنا است که هرگز و به هیچ بهانه‌ای بدکار و خطاکار و ستمکار نشو، حتا اگر طرف مقابل، خطا و ستم کند.
احسن یعنی حق.
در آیه‌ای دیگر (مؤمنون، ۹۶) می‌فرماید: «ادْفَعْ بِالَّتي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ: با نیکوترین کار بدی را پاسخ بده».
«احسن» حق است و «سیئه» باطل؛ یعنی باطل را با باطل پاسخ نده، بلکه با حق پاسخ بده.
علامه رحمه‌الله در المیزان می‌فرماید:
معنای آیه این است که اخلاق و خصلت بد را با بهترین خصلتی که در مقابل آن خصلت بد و ضد آن است، پاسخ بده؛ پس با رفتار حقت رفتار باطل آن‌ها را دفع کن،نه با رفتار باطل دیگری مانند رفتار آن‌ها. (المعنى: ادفع بالخصلةِ التي هي أحسنُ الخصلةَ السيئةَ التي تُقابِلُها و تُضادُّها فادفع بالحق الذي عندك باطلَهم لا بباطل آخر.)
این خصلت احسن که حق است، مصادیق متعددی می‌تواند داشته باشد؛ در مقامی عفو و اغماض است و در مقامی دیگر ضرب و جرح و قتل.
به زبان ساده، آیه می‌فرماید: مؤمن حق‌محور است و کنش و واکنش او بر مدار حق است. چنین نیست که تنها در برابر عمل خوب، عکسالعمل خوب نشان بدهد. او حتا در برابر عمل زشت نیز عکسالعمل خوب (یعنی حق‌محور) نشان می‌دهد و از محدوده حق تجاوز نمی‌کند.
این حق و واکنش خوب، هرچند اغلب به‌شکل نرمی و ملایمت و مهربانی و گذشت و اغماض است، اما می‌تواند شکلی خشن و سخت و تند نیز داشته باشد؛ حق بودن ملاک است، نه چیز دیگر!
مانند خدا! خدا خود چنین است و واکنشی جز نیکی ندارد. به او نیکی کنی، نیکی می‌بینی (بهشت) و بدی هم کنی، باز نیکی می‌بینی (جهنم). بهشت و جهنم هر دو نیکی خدا هستند؛ زیرا هر دو حق‌اند و در نظام احسن، عین عدل و نیکی به شمار می‌روند.
نظرات