نماز فرادای باحال یا نماز جماعت بی‌حال؟

پرسش
من در نماز فرادي منقلب‌تر و آماده‌تر براي حضور در مقابل خداوند هستم؛ اما اين حس و حال در نماز جماعت به من دست نمي‌دهد؛ چه کنم؟

پاسخ
شايد خيلي‌ها با اين مسأله مواجه باشند که حس و حال معنوي در خلوت و در نماز فرادي برايشان بهتر و آسان‌تر حاصل مي‌شود، اما در نماز جماعت چنين نيست. در چنين شرايطي آيا نماز فراداي معنوي‌تر ترجيح دارد يا نماز جماعت کم‌معنويت؟

در پاسخ بايد عرض کنيم که دين اسلام به نماز جماعت اهميت زيادي مي‌دهد و چنين مسائلي را مجوّز ترک نماز جماعت نمي‌داند و نماز جماعت کم‌حس و حال را از نماز فراداي باحس و حال ارزشمندتر مي‌داند. البته توصيه مي‌کند سعي کنيم همان حس و حال معنوي خلوت را در نماز جماعت تحصيل کنيم.

معنويت دو گونه‌ي «منفعل» و «فعال» دارد. معنويت منفعل آن است که در خلوت و تنهايي به انسان دست مي‌دهد و به شدت حساس و شکننده است و با اندک تلنگر ديگران (با ديده شدن يا شنيده شدن توسط کسي يا کساني) مي‌شکند و از بين مي‌رود.

اين حس معنويتِ منفعل در مقايسه با غفلت و بي‌خبري، بسيار ارزشمند و گران‌بها است و کسي که چنين معنويتي را دارا است، بر کسي که از چنين معنويتي تهي است، برتري روشني دارد.

اما خوش به حال کساني که از اين مرحله عبور مي‌کنند و به معنويت فعال مي‌رسند. در معنويت فعال، تنها بودن يا در جمع بودن تفاوتي با هم ندارند. بود و نبود ديگران هيچ تأثيري در شخص نمي‌گذارد. او غرق حضور پروردگار خويش است، ديگران در برابر عظمت خدا حقير و ناچيزند و بود و نبودشان يک‌سان است.

اگر خداوند خلوت معنوي ما را بر جماعت کم‌معنويت ترجيح دهد، در واقع معنويت منفعل را بر معنويت فعال ترجيح داده است؛ اما خداوند با ارج نهادن به معنويت تنهايي ما، ما را به کسب معنويت در جماعت و به تحصيل معنويت فعال تشويق کرده است.

معنويت فرادي را که معنويتي سست و شکننده و منفعل است خطراتي تهديد مي‌کند که از جمله‌ي آن‌ها خطر نفوذ شيطان و ايجاد انحراف توهم عرفان است. دليل بالا بودن درصد خطر در چنين معنويتي، ضعيف بودن عنصر عقلانيت و تحت‌الشعاع بودن آن در برابر عنصر توهّم و تخيّل است؛ درحالي که در نماز جماعت عنصر توهّم و تخيّل جاي برتر خود را به عنصر عقلانيت مي‌دهد و احتمال نفوذ شيطان و به انحراف کشيده شدن معنويت کم‌تر مي‌شود. شايد فرمايش نبوي «يد الله مع الجماعة؛ دست خدا همراه جماعت است» مؤيد اين نکته باشد.

براي توضيح بيش‌تر درباره‌ي معنويت فعال و منفعل به يادداشت «تقواي فعال و تقواي منفعل» مراجعه کنيد.