بسم الله الرحمن الرحیم
کتاب «خدا را با خدا بشناس»
نویسنده: حامد شاد
ناشر: انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی ره
۱۶۰ صفحه رقعی
با مطالعه منابع دینی و با تأمل در آیات و روایات، این پیام متعالی به دست می‌آید که تنها راه شناخت خدا، رجوع به آثار صنع و نشانه‌های خلقی نیست؛ بلکه می‌توان خدا را مستقیم و بی‌واسطه شناخت.
قرآن می‌فرماید: اَللهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الأَرضِ. برای دیدن نور باید مستقیم به آن نگریست. معنا ندارد چیزی غیرنوری واسطه دیدن نور باشد. امیرالمؤمنین علی علیه السلام نیز می‌فرماید: إِعرِفُوا اللهَ بِاللهِ؛ خدا را با خدا بشناسید.
به‌راستی چگونه می‌توان خدا را مستقیم و بی‌واسطه شناخت؟ اندیشمندان عرصه خداشناسی روش‌های مختلفی را پیشنهاد داده‌اند...
پیش‌گفتار کتاب
در تعریف «خدا» گفته شده است: «موجودی فراتر از انسان و طبیعت که جهان را آفریده و اداره می‌کند.»۱
اعتقاد به وجود خدا، باوری است دیرین که همواره همراه بشر بوده است. «دین‌شناسان متفق هستند که اعتقاد دینی از قدیمی‌ترین ادوار تاریخ در سرشت انسان ریشه دوانیده است.»۲ هرچند این اندیشه همواره مخالفان و منکرانی داشته است، اما در همیشه تاریخ، خداباوری اندیشه و اعتقاد غالب در میان انسان‌ها بوده است؛ چرا که شناخت خدا و ایمان به او امری فطری است و با سرشت انسان عجین است. «انسان بالطّبع نمىبایست گرایش مادّى پیدا كند؛ مادّی‌گرى یک جریان مخالف طبیعت و فطرت انسان است و چون برخلاف اصل است، باید به جست‌وجوى علّت آن پرداخت و از سببى كه آن را برخلاف اصل و قاعده به وجود آورده كاوش نمود. به عبارت سادهتر، اعتقاد به خدا حكم سلامت را دارد و گرایش مادّى، حكم بیمارى را. هیچگاه از سرّ سلامت نباید پرسید؛ زیرا سلامت بر طبق مسیر و جریان طبیعى نظام خلقت است؛ امّا اگر دیدیم فردى یا جمعیتى بیمارند، آن‌جا باید پرسید: چرا این افراد بیمار شدند؟ چه موجباتى سبب بیمارى آن‌ها شده است؟... گرایش دینى نیازى به پرسش ندارد. این یک كشش فطرت است؛ بلكه باید كاوش كرد كه چرا بشر گرایش به بىدینى پیدا كرد.»۳
اندیشه خداباوری چنان نیرومند و مستحکم است که با وجود تلاش‌های بسیار برای ریشه‌کنی آن، هیچ وقت از میان نرفته است و با شکوه و صلابت خود باقی مانده است. «ویل دورانت... مىگوید: دین صد جان دارد، هر چه آن را بكشى دو مرتبه زنده مىشود. و این یك حقیقتى است... یعنى فطرى است... فطرت بشر را نمىشود كشت. مىگوید: این همه در جاهایى با دین و مذهب مبارزه كردند و به حساب خودشان به كلّى آن را ریشهكن كردند، امّا دوباره زنده شد. مىگوید: هر چه مىزنندش دو مرتبه از نو زنده مىشود.»۴
امروزه نیز با این‌که کفر و الحاد بیش از پیش شیوع یافته است، اما همچنان خداباوری و ایمان به خدا در اکثریت قاطع است.۵
برای شناخت خدا راه‌های بسیار متنوعی وجود دارد که در كتاب‌های مختلف فلسفی و كلامی و سخنان پیشوایان دینی و نیز در متن كتب آسمانی به آن‌ها اشاره شده است. روش‌های خداشناسی را می‌توان به راه‌هایی تشبیه كرد كه برای عبور از رودخانه‌ای وجود دارد؛ بعضی از آن‌ها مانند پل‌های چوبی کوچک و ساده‌ای هستند كه روی رودخانه كشیده شده‌اند و عابران سبک‌بار می‌توانند به‌آسانی از روی آن‌ها بگذرند و به مقصد برسند؛ بعضی دیگر همانند پل‌های سنگی بزرگ‌تر، از استحكام بیش‌تری برخوردارند، هرچند راه را اندکی طولانی‌تر می‌كنند؛ و بالاخره بعضی دیگر همچون راه‌آهن‌های پرپیچ‌وخم و دارای فراز و نشیب‌ها و تونل‌های عظیم‌اند كه برای عبور قطارهای سنگین ساخته شده‌اند.
انسانی كه ذهن سبک‌باری دارد می‌تواند از راه‌های خیلی ساده، خدای خود را بشناسد و به بندگی او بپردازد؛ اما كسی كه بار سنگینی از شبهات را بر دوش كشیده است، باید از پل سنگی عبور كند؛ و بالاخره كسی كه خروارها بار شبهه و وسوسه را با خود حمل می‌كند، باید راهی را برگزیند كه دارای محکم‌ترین و استوارترین زیرسازی‌ها باشد، هرچند پیچ و خم‌ها و فراز و نشیب‌های بسیاری داشته باشد.۶
در این کتاب در صدد بیان مفصل همه راه‌های خداشناسی نیستیم. بلکه تنها می‌خواهیم یک راه ویژه، یعنی شناخت خدا با خودش و بدون نیاز به واسطه را تبیین کنیم. به همین منظور راه‌های شناخت خدا را در یک دسته‌بندی کلی به دو دسته «شناخت خدا با خلق خدا» و «شناخت خدا با خود خدا» تقسیم می‌کنیم و بعد از توضیح کوتاه درباره روش اول، به تفصیل به روش دوم می‌پردازیم.
برای تبیین شناخت خدا با خود خدا، ابتدا آیات و روایاتی را که بر تحسین یا ضرورت چنین شناختی دلالت دارند، از نظر می‌گذاریم؛ سپس بعد از تبیین امکان شناخت بی‌واسطه خدا، به بررسی دیدگاه‌های مختلف درباره روش شناخت بی‌واسطه خدا می‌پردازیم و ضمن تبیین شش دیدگاه، نشان می‌دهیم که بهترین و درست‌ترین روش، ابتدا روش حضوری و شهودی، سپس روش فلسفی موسوم به برهان صدیقین است.
درباره برهان صدیقین، سه تقریر از سه فیلسوف بزرگ، ابن‌سینا، صدرالمتألهین، و علامه طباطبایی علیهم‌الرحمة را بررسی و مقایسه می‌کنیم. درباره شناخت حضوری و شهودی خدا نیز ضمن بیان عمومیت آن برای همه انسان‌ها، تبیین و اثبات می‌کنیم که همه انسان‌ها خدا را مستقیماً شهود می‌کنند؛ هرچند ناآگاهانه و غافلانه.
فصل‌های کتاب:
۱. شناخت خدا با خلق خدا (شناخت باواسطه)
۲. شناخت خدا با خود خدا (شناخت بی‌واسطه)
۳. امکان شناخت بی‌واسطه خدا
۴. گونه‌های شناخت بی‌واسطه خدا
۵. شناخت خدا با تأمل در حقیقت هستی و تحلیل آن (برهان صدیقین)
۶. شناخت خدا با درک حضوری و شهودی
برای تهیه کتاب به این صفحه از فروشگاه انتشارات مؤسسه امام خمینی (ره) مراجعه فرمایید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱. پل ادواردز، دائرة المعارف فلسفی، واژه‌ی خدا (God).
۲. عقاد، خدا، ص ۶.
۳. شهید مطهری، مجموعه آثار (فطرت)، ج ۳، ص ۴۷۲.
۴. همان، ص ۵۸۳.
- 5. Wikipedia (https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_religious_populations).
۶. علامه مصباح یزدی، آموزش عقاید، ص ۴۹.
نظرات